Η επιστροφή των δρυοδασών και τα προβλήματα εγκατάστασης με την μέθοδο της άμεσης σποράς.

 (Πρόταση  για τους  επενδυτές των προγραμμάτων δάσωσης γεωργικών γαιών)  

 Η επιλογή της ψευδοακακίας σε  αναδασώσεις    αμφισβητείτε πλέον από όλο και περισσότερους ειδικούς. Το ξενικά αυτό είδος  αν και αντέχει σε πολύ  δυσμενής  συνθήκες εδάφους  και κλίματος τελικά  σπάνια δημιουργεί υψηλά βιώσιμα  δάση, αντιθέτως  πολλά  αυτοφυή είδη (όπως τα είδη δρυός) παρουσιάζουν εξαιρετικά οικολογικά πλεονεκτήματα ,  έχουν μεγαλύτερη σημασία για την βιοποικιλότητα και θετικότερη επίδραση στην οικονομία μιας περιοχής (στη παραγωγή ξυλείας ).

Παρακάτω περιγράφονται  τα βασικά βήματα στην καλλιέργεια δρυός ξεκινώντας από  την συλλογή του σπόρου έως την τελική φύτευση.  Διαδικασία πιστεύω ενδιαφέρουσα  και για μαθητές  περιβαλλοντικών προγραμμάτων,   για ομάδες όπως πρόσκοποι και σύλλογοι αλλά και για ερασιτέχνες κηπουρούς.  Ειδικά για τους  επενδυτές των προγραμμάτων δάσωσης γεωργικών γαιών που χρειάζεται  συχνά να αναπληρώνουν τις απώλειες τους μπορεί να αποτελέσει μια πολύ καλή και  ανέξοδη πρακτική.

Τα δένδρα δρυός αποτελούν  την  κατηγορία των  δασικών δέντρων   με την μεγαλύτερη  εξάπλωση στην Ελλάδα και σε όλο τον κόσμο,  συναντιούνται σχεδόν παντού προσφέροντας  ευνοϊκές συνθήκες για την ανάπτυξη της άγριας πανίδας, προστατεύοντας τα εδάφη από την διάβρωση, συμβάλλοντας οικονομικά  με την  παραγωγή ξύλου και  αποτρέποντας το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής. 

Επιλογή του κατάλληλου είδους δρυός

Στην Ελλάδα φύονται 13 διαφορετικά είδη δρυός. Η επιλογή των κατάλληλου είδους είναι η  σημαντική διαδικασία  την οποία πρέπει να τηρήσουμε προκειμένου να έχουμε ένα καλό  αποτέλεσμα και μια επιτυχή φυτεία. Τα δέντρα θέλουν αρκετά χρόνια να αναπτυχθούν και να εκπληρώσουν (στο μέγιστο) το σκοπό για τον οποίο φυτεύτηκαν, έτσι λοιπόν ένα λάθος στην επιλογή μπορεί να εμφανιστεί 10- 20 χρόνια μετά και να μας απογοητεύσει

Υπάρχει ο κανόνας ότι κάθε είδος δρυός  (όπως και τα άλλα δασικά είδη) αναπτύσσεται και αποδίδει σε συγκεκριμένο έδαφος , κλίμα, υψόμετρο και υγρασία. Αν αυτά δεν ταιριάζουν, τότε δεν αναπτύσσεται καλά  και μπορεί να νεκρωθεί μετά από μερικά χρόνια.

 Ειδικά  για την Ξάνθη στις πεδινές -λοφώδεις περιοχές  συναντούμε την χνοώδη δρύ ένα είδος εξαιρετικά ανθεκτικό σε φτωχά  και ξηρά εδάφη, στα ορεινά κυριαρχούν άλλα  είδη δρυός όπως η Δρύς η πετραία είδη  περισσότερο απαιτητικά σε έδαφος αλλά και σε υγρασία. (περισσότερες πληροφορίες  http://www.botany.gr)

Επιλογή των δέντρων για την συλλογή των βελανιδιών

Στα είδη δρυός δεν έχουμε κάθε χρόνο παραγωγή βελανιδιών, έτσι η έλλειψη διαθέσιμων σπόρων  δημιουργεί πρόβλημα όταν σχεδιάζουμε εκτεταμένες δασώσεις σε χρονιές  με μειωμένη παραγωγή σπόρου.  

Αραιά δέντρα  δρυός  σε εύκολα προσβάσιμες  θέσεις όπου έχουν σημαντική παραγωγή σπόρων  καθώς και δέντρα όπου δεν τα προσεγγίζουν βόσκοντα ζώα μπορεί να αποδειχθούν κατάλληλες επιλογές.

Για την συλλογή σπόρων από δημόσια δάση  απαιτείτε άδεια από το τοπικό Δασαρχείο,  με την πληρωμή σχετικού αντίτιμου (πιθανόν αυτό να ζητηθεί μόνο για ποσότητες που έχουν κάποια εμπορική αξία).

Η συλλογή των βελανιδιών δεν γίνεται πάνω από τα δέντρα γιατί πιθανόν δεν θα είναι ώριμα και  έχουν θα έχουν  μικρότερη φυτρωσιμότητα .  Το φθινόπωρο περιμένουμε να ωριμάσουν και να πέσουν στο έδαφος , θα πρέπει να έχουν καφέ χρώμα και το κύπελλο να βγαίνει  εύκολα, επίσης αποφεύγουμε τα πρώτα που πέφτουν επειδή είναι συχνά προσβεβλημένα  και δεν θα βλαστήσουν. Οι σπόροι πρέπει να συλλέγονται το συντομότερο δυνατόν από το έδαφος, τα βελανίδια είναι περιζήτητα από ζώα όπως τα αιγοπρόβατα  τα τρωκτικά ,αλλά και  πουλιά (κίσσα), οπότε θα πρέπει να  επισπεύσουμε τις εργασίες προκειμένου  προλάβουμε τους  «ανταγωνιστές».

Δεν συλλέγουμε σπόρους με τρύπες ή άλλα εμφανή σημάδια προσβολής , επιπλέον μετά τον πρώτο οπτικό έλεγχο τοποθετούμε τους σπόρους σε δοχείο με νερό και απομακρύνουμε  αυτούς που επιπλέουν.

Μερικές φορές  ακόμα και αν βρισκόμαστε στο τέλος του χειμώνα υπάρχει πάντα  μια δυνατότητα για συλλογή  βελανιδιών- είναι αυτά που γλίτωσαν και είναι ακόμα  κρυμμένα κάτω  από ξερά  φύλλα μέσα σε πυκνές συστάδες . Αυτά τα βελανίδια  μπορεί να βρίσκονται σε κατάσταση προφύτρωσης, δηλαδή να έχει αναπτυχθεί μέρος της ρίζας και μπορούν  να φυτευτούν με επιτυχία αρκεί να γίνουν προσεκτικοί χειρισμοί, για παράδειγμα δεν πρέπει να αφήνουμε ακάλυπτες τις ρίζες  στον ήλιο και στον αέρα ούτε για μια  στιγμή γιατί τα τρυφερά ριζίδια τους ξεραίνονται αμέσως και καταστρέφονται,  ούτε τα τραβάμε βίαια .

Τα βελανίδια μπορούν να φυτευτούν αμέσως μετά την συλλογή τους, η να αποθηκευτούν και να φυτευτούν στους επόμενους 6 μήνες. Πάντως κατά την αποθήκευση τα βελανίδια  δεν πρέπει να χάσουν την υγρασία τους και να έχουν επαρκεί αερισμό. Μια  λύση αποθήκευσης  είναι να τα σκεπάσουμε με εναλλασσόμενα στρώματα νωπής άμμου, σε εξωτερικό περιβάλλον κοντά στην περιοχή συλλογής,  και με πλήρη έλεγχο της υγρασίας –αερισμού, και προστασία από τα  άγρια ζώα. Συχνά κατά την διάρκεια αποθήκευσης των σπόρων αυτά προφυτρώνουν , επιβάλλεται τότε  να  φυτεύονται άμεσα  και  να σκεπάζονται  καλά  με στο έδαφος.  (για την αποθήκευση πιθανόν να  χρειάζεστε  περισσότερη βοήθεια από ειδικό).

Υπάρχουν δύο τρόποι για να υλοποιήσουμε αναδασώσεις δρυός

 α)μεγαλώνουμε  αρχικά τα  δενδρύλλια  στο φυτώριο (σε ειδικές θήκες  ή γλάστρες) και στη συνέχεια  το επόμενο έτος προχωρούμε με μεταφύτευση στην τελική θέση.

β)διενεργούμε  άμεση σπορά βελανιδιών στην υπό αναδάσωση  περιοχή.

Η παραγωγή δενδρυλλίων δρυός στο φυτώριο

Φυτάρια δρυός σε ειδική θήκη  

Η δενδροφύτευση με  χρήση δενδρυλλίων αν και  χρονοβόρος διαδικασία είναι  ποιο διαδεδομένη. Αυτό συμβαίνει γιατί  εάν οι σπόροι βλαστήσουν  στο φυτώριο  και στη συνέχεια μεταφυτεύονται ως δενδρύλλια  η επιτυχία της αναδάσωσης είναι πολύ ποιο σίγουρη από την περίπτωση που θα γίνει απευθείας σπορά βελανιδιών.

Η χρήση σακούλας για την παραγωγή δενδρυλλίων πρέπει να αποφεύγετε λόγω της περιστροφής των ριζών , καλύτερη επιλογή είναι ειδικές φυτευτικές θήκες  ή άλλα  τετράγωνα  δοχεία όπως οι συσκευασίες ΤΕTRA-PAK.  Το ριζικό σύστημα στα νεαρά φυτά δρυός  συντίθεται  από πολύ λεπτά ευαίσθητα ριζίδια γύρω από μια ισχυρή και βαθιά ρίζα (πασαλώδη ρίζα) για αυτό και τα δοχεία θα πρέπει να έχουν ύψος  τουλάχιστον  25 εκατοστών.  Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε χώμα από το φυσικό έδαφος ή να φτιάξουμε ένα μίγμα με τύρφη και  περλίτη για να γεμίσουμε τα δοχεία.  Κατάλληλη εποχή μεταφύτευση στην τελική θέση είναι ο χειμώνας αφού οι θερμοκρασίες έχουν πέσει χαμηλά και τα φυτά έχουν  πλέον ξυλώδη βλαστό και είναι ποιο ανθεκτικά.

Άμεση σπορά βελανιδιών

Άμεση σπορά σε κατάλληλες θέσεις, εξαλείφει το κόστος της καλλιέργειας δενδρυλλίων στο φυτώριο. Οι δαπάνες για την δάσωση με σπορά είναι σίγουρα μικρότερες,  και σε ευνοϊκές συνθήκες μπορούν να δασωθούν μεγάλες επιφάνειες. Επιπλέον η άμεση σπορά είναι μια λιγότερο χρονοβόρα  διαδικασία από ό, τι  φύτευση δενδρυλλίων και προσιδιάζει περισσότερο την διαδικασία της φυσικής αναγέννησης, πετυχαίνοντας  καλή ανάπτυξη του ριζικού συστήματος του φυτού και  παρακάπτωντας το σοκ της μεταφύτευσης .

Η επιτυχία όμως εξαρτάτε από τους βιοκλιματικούς παράγοντες που ακολουθούν την σπορά, με το μεγάλο πρόβλημα να εστιάζεται στις απώλειες λόγω των  τρωκτικών. Τα τρωκτικά είναι οι μεγάλοι  ¨άρπαγες¨  στην άμεση σπορά των βελανιδιών  και η κύρια αιτία  για  την αποτυχία του εγχειρήματος της αναδάσωσης.  Μια  λύση είναι η προστασία  με την χρήση συρματοπλέγματος  ανεβάζοντας όμως το κόστος αναδάσωσης και  την δυσκολία του έργου .

Πάντως έχει διαπιστωθεί ότι σε ανοιχτές περιοχές  όπως χωράφια αλλά και  μεγάλα διάκενα στα δάση (άνω των 3 στρεμμάτων)  η επιτυχία της σποράς είναι λίγο καλύτερη αφού τέτοιες θέσεις γενικά τις αποφεύγουν τα τρωκτικά επειδή είναι ποιο ευάλωτα στους θηρευτές τους . Επίσης η φύτευση προφυτρωμένων  βελανιδιών την περίοδο της  άνοιξης βοηθάει στην επιτυχία  της δάσωσης επειδή έχουμε  μείωση του χρόνου έκθεσης των βελανιδιών  στα τρωκτικά. 

Παρακάτω παρουσιάζουμε δύο τρόπους σποράς

Σπορά κατά θέσεις

Ο πρώτος  γίνεται η φύτευση κατά  σε θέσεις ( 50Χ50 εκατ  εως 80Χ80εκατ. ) με επεξεργασία-αναμόχλευση του εδάφους  χειρονακτικά σε βάθος 20 εκατ, φύτευση στο κέντρο της θέσης   3-5 σπόρων (βελανιδιών) και σκέπασμα με χώμα πάχους ίσου με το διπλάσιο της διαμέτρου.  Όταν πρόκειται για αποκατάσταση ή συμπλήρωση δάσους, τότε η  μέθοδος είναι καταλληλότερη σε ανομοιόμορφες περιοχές και ανώμαλα εδάφη με σκοπό να εκμεταλλευτούμε καλύτερα τα μικροπεριβάλλοντα αλλά και να καταπολεμήσουμε τυχόν  ανταγωνισμό από  ποώδη βλάστηση.   Η απόσταση των θέσεων εξαρτάτε από τον επιδιωκόμενο σύνδεσμο και την κατάσταση του εδάφους . 

Σπορά σε οπές

Το έδαφος χαλαρώνεται σε μικρή επιφάνεια (οπές ) σε βάθος 20εκατ.  καθαρίζεται  και τοποθετούνται μέσα 2 βελανίδια τα οποία καλύπτονται με χώμα πάχους διπλάσιο της διαμέτρου του σπόρου (2-3 εκατ).  .  Όταν πρόκειται για αποκατάσταση ή συμπλήρωση δάσους, χρησιμοποιούνται στενοί σύνδεσμοι 50Χ50 εκατ.  και είναι μια διαδικασία που προσιδιάζει περισσότερο την διαδικασία της φυσικής αναγέννησης   

Αν στην θέση σποράς έχουμε μεγάλη ανάπτυξη χόρτων που δυσχεραίνουν την ανάπτυξη των φυτών  τότε κατά  τον πρώτο χρόνο απαιτείται  βοτάνισμα για την εξάλειψη τις ανταγωνιστικής βλάστησης.

Λιάρος Χρήστος

Δασολόγος Ξάνθη

Πηγές

1. Βελτίωση μεθόδων τεχνητής εγκατάστασης ειδών δρυός με άμεση σπορά  Μ.ΤΣΑΚΑΛΔΗΜΗ,  Α.ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΔΗΣ  Τμήμα Δασολογίας ΑΠΘ 
2. Growing your own oak seedlings. Mississipi State University
3. Growing oak trees from seed.  Oklahoma State University